niedziela, 14 stycznia 2018

Dwór obronny

post z 7 kwietnia 2014

W XVI wieku powstała nowa budowla posiadająca cechy mieszkalne i obronne a mianowicie – dwór obronny. Jednakże nazwa "dwór obronny" pochodzi z XIX wieku. W wieku XVI budowle takie nazywano "domem pańskim". Budynki te są dość charakterystyczne dla tego wieku gdyż tylko wtedy i na początku XVII wieku były stawiane. Później ich miejsce zajęły dwory drewniane oraz pałace. W tamtym stuleciu powstało wiele takich obronnych dworów, które były niejako połączeniem zamku i wieży rycerskiej.

Otóż najczęściej budowano je na planie kwadratu lub prostokąta a ich mury, zbudowane z kamienia lub cegły czyli materiału ognioodpornego, dochodziły a czasem i przekraczały metr grubości a często spotkać można tzw. przypory czyli zewnętrzne podpory podtrzymujące i wzmacniające dodatkowo ściany. W większości budynek p,osiadał trzy kondygnacje a mianowicie piwnice służące za magazyn i pomieszczenia gospodarcze, parter jako część użytkowa i piętro, gdzie znajdowała się izba reprezentacyjna a także sypialnie. Czasem izba reprezentacyjna zajmowała całe piętro, jej strop wykonany był z drewnianych belek i desek a ściany ozdabiały polichromie albo freski. Ponadto do ogrzania pomieszczeń stawiano kominki lub piece. W tak grubych ścianach znajdowały się otwory okienne, małe i wąskie w dole budynku szersze u góry. Dolnym oknom towarzyszyły strzelnice kluczowe przypominające dziurkę od klucza. Obramowania okien i ich podział a także drzwi były w większości wykonane z kamienia. Dwór przykrywał czterospadowy dach a spotykane obecnie w niektórych budowlach attyki są efektem późniejszych przebudów. Również możemy spotkać w dworach obronnych różnego kształtu wieże podobnie jak ma to miejsce w wieżach rycerskich i wtedy taki dwór nazywamy wieżowym.

Jednym z pierwszych dworów obronnych był zbudowany na polecenie króla Zygmunta Starego budynek w Piotrkowie Trybunalskim. Wtedy też szlachta chcąc dorównać monarsze i dochodząc do wniosku, że skoro król może tak mieszkać to oni też, zaczęto więc budować podobne dwory.

Dwór w Piotrkowie Trybunalskim

Z czasem, gdy znaczenie dworów wzrastało, przebudowywano dawne wieże rycerskie, obniżając je do trzech kondygnacji, poszerzając je i tworząc dodatkowe sale reprezentacyjne. Takie budowle nazywano kamienicą (dwór w Jeżowie). 

Dwór w Jeżowie z zewnątrz

i sala kominkowa z polichromią we wnętrzu. Widokówki z lat 30-tych XX wieku.


Gdy do poszerzonej dawnej wieży dobudowano w narożach alkierzowe baszty możemy mówić o kasztelu np. Szymbark.

Kasztel w Szymbarku od strony podwórza.

Widoczne przypory wzmacniające ścianę od strony zewnętrznej w szymbarskim kasztelu.
Widokówki z lat 30-tych XX wieku.

Jedną z charakterystycznych cech dworu obronnego był brak dziedzińca wewnętrznego, który wyróżniał zamek. Inną cechą były sklepienia kolebkowe w piwnicach i parterze takiego budynku. Elementem różniącym dwór (oprócz wysokości) od wieży rycerskiej są schody wewnątrz budynku ponieważ w wieży na wyższe kondygnacje wchodziło się po drabinie. Zdarzają się jednak wyjątki i możemy spotkać połączenie wejścia po drabinie oraz schodów. Rozwiązanie takie stosowano aby wzmocnić bezpieczeństwo mieszkańców i z parteru na piętro wchodzono po drabinie, którą w razie niebezpieczeństwa wciągano do góry.

W wieku XVII gdy zaczęto budować o wiele większe i reprezentacyjne budynki zwane pałacami dwory utraciły swoją pozycję. Pałace stawiane w pobliżu dawnego dworu spychały go do roli podrzędnej, przeważnie gospodarczej. Służyły jako spichlerze, stodoły, lamusy itp. i przeważnie w tej roli dotrwały do dzisiejszych czasów gdzie zostają niejako na nowo odkrywane.

Obecnie rzadko możemy spotkać dwór w swoim pierwotnym wyglądzie gdzie widzimy kamienne czy ceglane ściany spojone zaprawą i nie przykryte tynkiem. A szkoda bo przecież, według mnie, cały urok mieszkania w starym, zabytkowym budynku to właśnie pokazanie jego historii rysującej się na zabytkowych murach.


Dwór w Wieruszycach (woj. małopolskie) ze swoimi pierwotnymi ścianami. Jest to tylko część większego założenia, które niestety nie dotrwało do dnia dzisiejszego.
(Zdjęcie pochodzi ze strony Powiatu Bocheńskiego)

Często mylone są definicje obronnych budowli i różnie się je określa. Mieszamy ze sobą pojęcia wieży rycerskiej, dworu obronnego, kasztelu, zamku, fortalicji czy pałacu gdyż w niektórych przypadkach bardzo ciężko jest jednoznacznie określić jego przynależność do danej grupy. Ale jedno jest pewne – starajmy się nie niszczyć tych starych, zabytkowych, ukazujących naszą historię budowli niezależnie od tego jaką nazwę im przypiszemy.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz